Topraklama Sınır Değer Hesabı
Hepimizin bildiği üzere ülkemizde herhangi bir topraklama ölçümü için yönetmeliklere bağlı bir topraklama değeri yoktur. Bu yüzden topraklama direnç değerleri ne olmalıdır diye hep sorulmaktadır. Topraklama değeri ne olmalıdır sorusundan önce bizlerin birtakım hesaplar yapmamız ve buna göre izin verilen topraklama değerini bulmamız gerekir. Bu hesaba Topraklama Sınır Değer Hesabı denilmektedir. Şimdi birlikte bu hesaba göz atalım.
Neler Okuyacaksınız
Tehlikeli Dokunma Gerilimi Nedir
Etkin değeri, alçak gerilimde 50V üstünde olan, yüksek gerilimde hata süresine bağlı olarak değişen gerilimdir. Bu gerilim özel mahallerde (havuz, ıslak hacimler…) 25V olarak alınmalıdır.
Topraklama Sınır Değer Hesabı Nasıl Yapılır
Tehlikeli dokunma geriliminin 50V olduğunu söylemiştik. Bu bir kenarda dursun. Hepimizin bildiği üzere prizler, makineler, hatta panolar bile kendinden bir önceki nokta da sigortalar vasıtasıyla sisteme bağlanır. Bu sigortaların açma akımları ani açma akımları gibi değerleri bulunmaktadır. En çok karşılaşacağınız sigortalara örnek verelim;
B Tipi : Nominal akımının 5 katı akım geçmesi durumunda ani açma yapar
C Tipi : Nominal akımının 10 katı akım geçmesi durumunda ani açma yapar
D Tipi : Nominal akımının 15 katı akım geçmesi durumunda ani açma yapar
TMŞ Tipi : Nominal akımının 10 katı akım geçmesi durumunda ani açma yapar
Kaçak akım röleleri için ise 30mA , 300mA veya toroidal ise ayarlandığı kaçak akım miktarı baz alınır. 500mA, 1A , 2A gibi.
Sigortalar İçin Sınır Değer Hesabı
Sigortalarda sınır değer hesabı konusu içerisinde B, C, D, TMŞ, veya Bıçaklı Sigorta gibi tüm devre kesici işi gören elemanları kapsadığını belirtmek isterim.
Örnek; Bir elektrik motoru veya bir CNC gövdesinde topraklama yapılmış. Bu elemanın enerji aldığı sigorta C25 olsun. Hangi direnç değerinde bir topraklama ölçümü sonucu çıkmalı ki uygundur diyebilelim?
Hesap ;
Elde ki veriler,
- Tehlikeli dokunma gerilimi = 50V
- Eleman C25 sigorta üzerinden beslenmiş. Ani açma için 25×10 (10 katsayısı C tipi sigortanın karakteristiği) 250A geçmelidir.
Formül = Tehlikeli Dokunma Gerilimi / Açma Akımı
=50 / 250 : 0.2 OHM (gerçekten düşük bir değer ve yakalanması zor)
Bu çıkan sonuç şu anlama gelir; Eğer sen bu şartlar altında (C25 sigorta ile beslenme ve kaçak akım rölesi olmaması durumu) 0.2 OHM veya altında bir topraklama direnci değeri sağlayamazsan burada dolaylı dokunmaya karşı korunmadan bahsedilemez.
Kaçak Akım Rölesi Sınır Değer Hesabı
Elektrik panolarında kaçak akım rölesi sınır değer hesabı yapmak oldukça basittir. Şimdi gelin birlikte bir örnek üzerinden ilerleyelim.
Örnek; Bir elektrik motoru veya bir CNC gövdesinde topraklama yapılmış. Bu elemanın enerji aldığı sigorta C25 olsun. ve beslendiği pano da C25 sigortanın enerji aldığı noktada 63A 30mA bir kaçak akım rölesi olsun. Hangi direnç değerinde bir topraklama ölçümü sonucu çıkmalı ki uygundur diyebilelim?
Hesap ;
Elde ki veriler,
- Tehlikeli dokunma gerilimi = 50V
- Eleman C25 sigorta üzerinden beslenmiş. Ani açma için 25×10 (10 katsayısı C tipi sigortanın karakteristiği) 250A geçmelidir.
- 30 mA değerinde bir kaçak akım rölemiz vardır.
Formül = Tehlikeli Dokunma Gerilimi / Açma Akımı
=50 / 0.03 : 1.666,67 OHM (kaçak akım rölesi varsa sınır değer rölenin mA değerine göre hesaplanır)
Sonucu yorumlayalım : Tesisatta kaçak akım rölesi kullanınca bu kadar büyük bir topraklama direnci değerine bile uygun denilebilmektedir. Ama yinede topraklama olarak bu değerleri hiçbir yerde göremezsiniz. Görebilecekleriniz genelde 0.1-20 ohm arası sonuçlardır. Eğer makinanın gövde ölçümü 10 OHM çıksaydı uygun muydu? Evet uygun olurdu. Ama yinede bu denli yüksek OHM değerleri çıkması durumunda işletmelere tavsiye niteliğinde topraklama iyileştirilmesi önerilir.
Sık Sorulan Sorular
Makinelerde tipi farketmeksizin topraklama sınır değeri hesabı yapmadan bir ölçüm değerinden bahsedemeyiz. Yönetmelikte tavsiye edilen sınır değer 1 OHM gibi bir ibare geçsede bu hepsi için uygun değildir. Sınır değer hesabı anlattığımız üzere makinenin beslendiği sigorta (devre kesici) ye göre sınır değer hesabı yapılarak bulunur. Eğer makinenin beslendiği hat üzerinde o hatta ait kaçak akım rölesi var ise öncelik kaçak akım rölesine göre sınır değer hesabı yapmak gereklidir.
Elektrik panolarını da bir makine gövdesi gibi düşünerek işlemleri yapabilirsiniz.
TSE Standartlarında tavsiye niteliğinde 10 OHM ve altı diye belirtilir. Ama biz uygulamada daha küçük değerler görmek isteriz. Sebebi de şudur. Temel topraklama ile ayrı yapıldı ise ve arasında 20 mt kuralına uyulamıyor ise temel topraklama direncinden büyük bir topraklama değeri paratoneri işlevsiz kılabilir.
